نیازسنجی آموزشی قابلیت‌های رهبری در بین متخصصان علوم و صنایع غذایی در ایران

سابقه و هدف: با وجود نقش کلیدی قابلیت‌ها و مهارت‌های رهبری در کارایی و اثربخشی فعالیت‌های اجتماعی و حرفه ای، اغلب برنامه‌های آموزش دانشگاهی، عمدتاًً بر انتقال دانش و مهارت‌های تخصصی تکیه دارند. این در حالی است که ماهیت بین رشته ای و چندبخشی غذا و اهمیت آن به عنوان یکی از حقوق اساسی بشر و لازمۀ سلامت، رفاه و توسعۀ ملی ضرورت ادغام مهارت‌های رهبری برای تکمیل و تقویت حوزه را ایجاب می کند. این مطالعه در سال 1387 با هدف تعیین نیازهای آموزشی قابلیت‌های رهبری در بین متخصصان صنایع غذایی در کشور انجام شد. مواد و روشها: از هر دو دسته تکنیک‌های پژوهش کیفی و کمی برای تعیین وضعیت موجود و نیازسنجی استفاده گردد. داده‌های مورد نیاز در بخش مطالعۀ کیفی از اجرای مصاحبۀ عمیق با 9 تن از خبرگان و رهبران صنعت غذا در بخش‌های دانشگاه، دولت، صنعت و انجمن‌های تخصصی، و نیز انجام بازدید مشارکتی در دو برنامۀ آموزشی بین المللی در جنوب شرقی آسیا و اروپا با هدف ارتقای مهارت‌های رهبری شرکت کنندگان گردآوری شد. در بخش مطالعۀ کمی، از پرسشنامۀ 20 آیتمی دارای دو ستون "میزان اهمیت مهارت" و "میزان برخورداری از مهارت" استفاده شد. پرسشنامه مزبور پس از طی مرحلۀ مطالعۀ آزمایشی، توسط 84 تن از متخصصان حوزه‌های مرتبط با علوم و صنایع غذایی شاغل در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی در محدودۀ سنی 25 تا 45 سال تکمیل گردید. پایایی پرسشنامه براساس انجام آزمون آلفای کرونباخ بر روی پاسخ‌ها تأئید گردید. از رابطۀ اولویک برای تعیین فرصت‌های آموزشی در بررسی پرسشنامه ای استفاده شد. رابطه مزبور نشان دهندۀ مهمترین نیازهای مهارتی شرکت کنندگان است که در عین حال از کمترین توسعه برخوردار بوده است. از آزمون‌های مقایسۀ میانگین زوجی و آنالیز واریانس فریدمن و نرم افزارهای Execl و SPSS برای آنالیز داده‌ها استفاده شد. یافتهها: دو دسته مطالعۀ کیفی و کمی مشترکاً تیم‌سازی مؤثر، تصمیم گیری مبتنی بر شواهد و خلاقیت و نوآوری را به عنوان کلیدی ترین قابلیت‌های موردنیاز برای متخصصان علوم و صنایع غذایی در ایران خاطرنشان ساختند. در عین حال تفاوت‌هایی هم بین دو روش مطالعاتی در خصوص سایر مهارت‌هایی که از اولویت بالا برای پرورش برخوردارند، به چشم می‌خورد. در حالی که مطالعۀ کیفی بر ارتباطات مؤثر، انعطاف‌پذیری، دیدگاه کل نگرانه و توانایی حل مناقشه هم تأکید دارد، مطالعۀ کمی به اولویت استراتژی‌های رهبری صنعتی، انگیزه سازی، ایجاد اعتماد و اخلاق مهندسی اشاره می‌کند. دو مهارت تیم سازی و خلاقیت در برنامه‌های بازدید شده در جنوب شرقی آسیا و اروپا نیز جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. نتیجه گیری: : هر دو مطالعۀ کمی و کیفی بیانگر محدودیت مهارت های رهبری در بین متخصصان علوم و صنایع غذایی در ایران هستند. بدین ترتیب طراحی و برگزاری برنامه های آموزشی دربردارندۀ مهارت های اصلی در چارچوب رهبری تحول آفرین و نیز برخی قابلیت های تخصصی تر رهبری در حوزۀ علوم و صنایع غذایی توصیه می شود. واژگان کلیدی: قابلیت‌ها و مهارت‌های رهبری، نیازسنجی آموزشی، علوم و صنایع غذایی